3- آیا کسى جز خدا تاویل قرآن را مى‏داند؟

الف) واو عاطفه: تأویل متشابهات را خدا و راسخین در علم می‌دانند. (بعضى از قدما و همه مفسرین شافعى و بیشتر مفسرین شیعه).  بر اساس روایات و استدلال

ب) واو استینافیه: تأویل متشابهات را تنها خدا می‌داند و راسخان در علم به اینکه آن را نمی‌دانند و به همه قرآن ایمان دارند.

(بیشتر قدما و همه حنفى مذهبان اهل سنت) بر اساس استدلال و روایاتی که قائلند: علم تاویل متشابهات از علومى است که خدا به خودش اختصاص داده است.

سه نکته در مورد تأویل:

1. تفاوت است بین اینکه: آیه‌ای تأویل داشته باشد که معنای آیه بدان برگشت می‌کند، با اینکه آیات متشابه به آیات محکم برگشت داده شود.

2. تأویل به آیات متشابه اختصاص ندارد، بلکه تمامی آیات قرآن تأویل دارند. (اعم از محکم و متشابه)

3. تأویل از مفاهیمی نیست که معنا و مدلول لفظی دارند، بلکه از امور خارجی و عینی است. تأویل آیات قرآن صفت آیات نیست، بلکه صفت متعلف آنهاست که اعمال انسانها یا ... است.

نکته: گاهی تأویل به معنای مخالف ظاهر لفظ به کار می‌رود. این کاربرد جدید بوده و دلیلی بر آن وجود ندارد. و نمی‌توان عبارت «وَ ابْتِغاءَ تَأْوِیلِه» را به معنای خلاف ظاهر گرفت. «طباطبایی، محمد حسین؛ ج3، ص 41.»

علم به تاویل کتاب مختص به خداى تعالى است‏

1. گروهى از آنها که بیماردلند آیات متشابه آن را دنبال مى‏کنند.

2. بعضى دیگر با مواجهه با آیات متشابه مى‏گویند: ما به همه قرآن ایمان داریم، چون همه‏اش از ناحیه پروردگارمان آمده.

اینگونه اختلاف کردن مردم به خاطر اختلاف دلهاى ایشان است.

دسته اول دلهاشان مبتلا به انحراف است، و دسته دوم علم در دلهاشان رسوخ کرده است.

1. در این صورت پیامبر که افضل راسخین در علم است، چگونه ممکن است قرآن بر قلبش نازل شده و آیات متشابه آن را نفهمد و بگوید: «چه بفهمم و چه نفهمم به همه ایمان دارم، چون همه‌ی قرآن از جانب خداست».

«یَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا»

مفهوم آیه: هر چند آن را نفهمیم بدان ایمان آوردیم، تمامی آیات از جانب پروردگارمان است.

2. در قرآن معمولا هنگام توصیف امت اسلامی، ابتدا پیامبر را ذکر کرده و سپس سایر افراد را جداگانه بیان می‌کند؛ تا شرافت پیامبر مراعات گردد. مثل: «آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ»: بقره/285

ظاهر آیه: علم به تأویل منحصر در خداوند متعال است. این انحصار منافاتی با استثنای پیامبر ندارد، مثل آیاتی که علم غیب را منحصر در خداوند متعال کرده و در جای دیگر می‌فرماید: «عالِمُ الْغَیْبِ فَلا یُظْهِرُ عَلى‏ غَیْبِهِ أَحَداً إِلَّا مَنِ ارْتَضى‏ مِنْ رَسُولٍ» «جن/27» و بعضی از رسولان را استثنا می‌کند.

انحصار علم به تاویل کتاب در خداى سبحان منافاتى با استثناء شدن رسول (ص) و راسخون در علم ندارد.

در آیات دیگر بفرماید:

قال الباقر او الصادق علیه‌السلام: «پیامبر خدا بزرگ‏ترین راسخان در علم بود و تمام آنچه را خداوند بر او نازل کرده بود از تاویل و تنزیل قرآن مى‏دانست، خداوند هرگز چیزى بر او نازل نکرد که تاویل آن را به او تعلیم نکند و او و اوصیاى وى همه اینها را مى‏دانستند».